यंदा होणारी जनगणना ही देशातली पहिली डिजिटल जनगणना ठरली आहे. रजिस्ट्रार जनरल ऑफ इंडिया अर्थात जनगणनेची जबाबदारी असणाऱ्या RGI ने प्रत्यक्ष लोकांची माहिती गोळा करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना त्यांच्याच मोबाईल फोनवर जनगणनेची माहिती गोळा करण्याची सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे. यानंतर मोबाईलमधील हा डेटा केंद्रीय सर्व्हरवर ट्रान्सफर केला जाईल. कर्मचाऱ्यांच्या मोबाईलमध्ये खास जनगणनेसाठी तयार करण्यात आलेलं अॅप डाऊनलोड करून दिलं जाईल. या अॅपवर इंग्रजीसह प्रादेशिक भाषांमध्येही माहिती जमा करता येणार आहे. अँड्रॉइड व आयओएस अशा दोन्ही प्रणालींवर हे अॅप वापरता येईल.

माध्यमांच्या वृत्तानुसार जर काही कारणास्तव माहिती गोळा करणाऱ्या कर्मचाऱ्याने मोबाईल अॅपवर माहिती न घेता कागदावर नोंदी करून घेतल्या, तर नंतर त्यांना ती सगळी माहिती यासंदर्भातील विशिष्ट अशा वेबसाईटवर अपलोड करावी लागेल. या पद्धतीमुळे आधीप्रमाणे गोळा केलेली माहिती पुन्हा एकदा स्कॅन करणे, ऑनलाईन भरणे या गोष्टी टाळता येणार आहेत. त्यामुळे पहिल्यांदाच प्रत्यक्ष माहिती घेण्याचं काम डिजिटल पद्धतीने केलं जाणार आहे.

दरम्यान, जनगणनेचं काम दोन टप्प्यांत केलं जाणार आहे. पहिल्या टप्प्यात एप्रिल ते सप्टेंबर २०२६ या काळात घरांबाबतची माहिती गोळा केली जाईल. त्यात घराची अवस्था, घरातील सोयी-सुविधा आणि प्रत्येक घरानिशी असणारी मालमत्ता याबाबतच्या माहितीचा समावेश आहे. दुसरा टप्पा फेब्रुवारी २०२७ पासून सुरू होणार असून त्यात प्रत्यक्ष व्यक्तींची माहिती गोळा केली जाईल. लडाख, जम्मू-काश्मीर, हिमाचल प्रदेश व उत्तराखंड ही राज्ये वगळता इतर ठिकाणी याच पद्धतीने जनगणना होईल. या राज्यांमध्ये सप्टेंबर २०२६ मध्ये जनगणनेचं काम केलं जाईल.

यावेळी पहिल्यांदाच नागरिकांना स्वयंगणनेची सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. यात नागरिकांना जनगणनेची माहिती गोळा करून घेणाऱ्या व्यक्तीवर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता नाही. ते स्वत:च संबंधित संकेतस्थळावर जनगणनेसंदर्भातील माहिती भरून देऊ शकतात.

डिजिटल माहिती आणि स्वयंगणनेसोबतच यंदा जनगणनेदरम्यान Geo Tagging च्या सुविधेचा वापर केला जाणार आहे. त्यानुसार प्रत्येक इमारतीला जिओ टॅग केलं जाणार आहे. यासाठी डिजिटल लेआऊट मॅपिंग (DLM) आणि हाऊसलिस्टिंग ब्लॉक्स (HLB) यांची मदत घेतली जाईल.